کویر لوت، الماس کویرهای جهان

با تغییر نگاه کلان به کویر از تهدید به فرصت، زمینه توسعه و شکوفایی این منطقه فراهم شده است.

کویر پهنه گسترده ای از تمدن، جغرافیا و طبیعت ایران را تشکیل می دهد و کویر لوت بخشی از آن می باشد که در محدوده جغرافیای سه استان شرقی کشور واقع شده است.
خلیل همایی راد جانشین ستاد توسعه و امنیت مناطق پایدار کویری، مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری کرمان، مدرس دانشگاه علوم انتظامی و کارشناس کویر در گفت و گویی مفصل با خبرنگار ایرنا به قابلیت های بهره برداری از کویر پرداخت.
*جغرافیا و منابع طبیعی کویر لوت
جانشین ستاد توسعه و امنیت مناطق پایدار کویری گفت: کویر لوت حدود 175 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد که بیش از 10 درصد مساحت کل کشور و یکی از 15 بیابان بزرگ جهان است.
خلیل همایی راد افزود: بخش خالی از سکنه کویر حدود 98 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد که بین سه استان کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان تقسیم شده است.

وی تصریح کرد: مسیر جاده ابریشم، جاده ادویه در حاشیه کویر و احداث بناهایی مانند ارگ بم و شهداد با آثار کشف شده مربوط به پنج تا هفت هزار پیش و صنایع ذوب مس، روی و طلا در منطقه نشان از رونق این ناحیه در گذشته دارد.
وی با اشاره به اینکه کشاورزی در حاشیه کویر در شهرهای بم، راور و شهداد از گذشته وجود داشته است گفت: سدر، ساج و انواع گیاهان دارویی در کویر قابل کشت است و تولید گز انگبین به عنوان محصول اختصاصی کویر را داریم.
کارشناس کویر افزود: معادن متعدد طلا، هماتیت، مالاکیت، لیمونیت و انواع سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در کویر وجود دارد که می تواند بهره برداری شود.
وی اظهار کرد: در کویر 320 روز آفتابی داریم که برای استفاده از انرژی خورشیدی و ایجاد مزارع تولید برق قابل بهره برداری است و تولید انرژی بادی از بادهای 120 روزه زابل و انرژی زمین گرمایی می تواند در کویر مورد مطالعه و بهره برداری قرار گیرد.
این کارشناس مناطق کویری گفت: گونه های جانوری مانند شتر، شترمرغ، کبک، قرقاول، آهو، جبیر و ... که با کویر همزیستی دارند می توانند در کویر پرورش داده شوند.
وی با اشاره به مسابقات اولترا ماراتن که اردیبهشت امسال در کویر شهداد برگزار شد افزود: ورزش های بیابانی در کویر داریم و برگزاری مسابقات اولترا ماراتن شروع بسیار خوبی برای توسعه کویر است.
وی تصریح کرد: هیچ جای جهان همه جاذبه ها یک جا جمع نشده و طبق نظر کارشناسان کویر لوت کرمان الماس کویرهای جهان است.
جانشین ستاد توسعه و امنیت مناطق پایدار کویری اظهار کرد: اکنون در یک نقطه عطف تاریخی هستیم، بازیگران کویر تغییر کرده اند و این منطقه مجدد به یک فرصت تبدیل شده و کویر در مسیر توسعه قرار گرفته است.
خلیل همایی راد افزود: سابقه تاریخی کویر در اقتصاد، صنعت و راه های آن به هفت هزار سال قبل بر می گردد و در دوره گذشته در نقطه جفرافیایی قرار داشت که به عنوان فرصت مطرح بود.
*لزوم مدیریت و برنامه ریزی برای کویر
مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری کرمان گفت: زمانی که کویر در مرور زمان فرصت های اقتصادی خود را از دست داد، محل و گذرگاه راهزنان، اشرار و قاچاقچیان کالا و مواد مخدر شد.
همایی راد با تاکید بر این نکته که کویر در مسیر توسعه قرار دارد افزود: در این مسیر سازمان ها، نهادها و بخش خصوصی برای مقاصد مختلف به کویر ورود پیدا می کنند و در این بین ممکن است که گروه های سودجو نیز به این حیطه آسیب بزنند.
وی تصریح کرد: مشکلی که در این راه وجود دارد این است که به لحاظ جغرافیایی مرز سه استان کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی در کویر، غیر کارشناسی ترسیم شده، بر روی تپه های شنی قرار گرفته و قابل رویت نیست و همچنین کویر بین این سه استان تجزیه شده و به دلیل خالی از سکنه بودن مسئولان ذیربط اشراف کمی بر روی این منطقه دارند.
همایی راد گفت: این نگرانی وجود دارد که اگر بدون برنامه و مدیریت زمینه ورود افراد را به کویر فراهم کنیم هم اقتصاد مردم محلی ضرر می بیند و هم محیط زیست و میراث فرهنگی دچار آسیب می شود.
وی بیان کرد: این پهنه بین سه استان تقسیم شده است و ظرفیت های فوق العاده ای دارد و در مسیر توسعه اگر برنامه ریزی دقیقی نداشته باشیم میراث کنونی کویر از دست می رود در حالی که از کویر بهره برداری انجام می شود باید از عرصه طبیعی و زیست محیطی آن نیز باید حفاظت شود.
جانشین ستاد توسعه و امنیت مناطق پایدار کویری افزود: نکته دیگر در دغدغه توسعه کویر این است وقتی در جایی می خواهیم توسعه بدهیم نباید داشته های کنونی آن را از دست بدهیم همانطور که آثار تاریخی در شهرها باید حفظ شود در کویر هم باید این کار انجام پذیرد.
وی اظهار کرد: داشته های کویر به مراتب از داشته های ما در شهر بیشتر و بکرتر است و اگر کویر را بدون برنامه و مدیریت در مسیر توسعه رها کنیم مشکلات زیادی برای آن بوجود می آید.
همایی راد گفت: شورای امنیت کشور از مرداد 94 دستورالعمل امنیت و توسعه پایدار مناطق کویری را ابلاغ کرد که در آن به هر دو بعد کویر و توسعه پایدار توجه شده است و در این توسعه تقریبا همه دستگاه های اجرایی مشارکت دارند.
مدرس دانشگاه علوم انتظامی خاطرنشان کرد: بتازگی در مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی نشستی با حضور کارشناسان و استاندار کرمان برگزار شد و بیش از 700 پروژه تحقیقاتی و علمی با موضوع آمایش سرزمینی در مناطق کویری و بیایانی از منظر توسعه، دفاع و امنیت پایدار در حال تدوین و اجراست.
*طرح ها و برنامه های مدیریت و حفاظت از کویر
همایی راد با اشاره به ارائه چند طرح برای مدیریت و ساماندهی فعالیت ها در کویر گفت: پیشنهاد اول شکل گیری استان جدید با استفاده از شهرهای حاشیه کویر، در حوزه آبریز کویر است و همچنین ایجاد منطقه ویژه کویر در 98 هزار کیلومتر مربع از کویر پیشنهاد دوم بود.
وی افزود: اگر دو طرح بالا با محدودیت مواجه بودند نیاز است برنامه جامع برای بخشی از کویر که در استان کرمان قرار دارد، تدوین کنیم و نقش دستگاه های مختلف دولتی در آن دیده شود.
کارشناس مناطق کویری بیان کرد: در این برنامه باید جاذبه های کویر و محیط زیست را لحاظ کنیم و نقش مردم محلی حاشیه کویر و صنایع دستی کویر را در نظر بگیریم و رابطه آنها را در یک برنامه جامع و متوازن تعریف کنیم.
وی اظهار کرد: طبق کنوانسیون تنوع زیستی ریودوژانیرو 92 که جمهوری اسلامی ایران نیز از سال 1375 به آن ملحق شده، باید الزاماتی در خصوص حفظ تنوع زیستی، استفاده پایدار و سهیم شدن عادلانه در مزایا، احترام گذاشتن به آداب و رسوم جوامع محلی و جلوگیری از آسیب رساندن به زیستگاهها و ایجاد انگیزه های اقتصادی و اجتماعی برای حفاظت و توسعه پایدار در نظر گرفته و رعایت کنیم.
همایی راد گفت: باید تا سال 2017 معادل 20 درصد پهنه کشور زیر پوشش حفاظت محیط زیست قرار گیرد و علی القاعده کویر لوت با 98 هزار کیلومتر مربع وسعت و داشتن ویژگی های منحصر بفرد خود می تواند بخشی از این پروژه ملی و تعهدات جهانی باشد.
*استان کرمان پیشقدم در توسعه کویر لوت
جانشین ستاد توسعه و امنیت مناطق پایدار کویری گفت: نیاز است حداقل یک برنامه جامع برای بخشی از کویر که در استان کرمان قرار دارد و بیش از چهار برابر لبنان است، تدوین کنیم.
وی افزود: خوشبختانه بحث توجه به کویر در کرمان از سال 93 توسط استاندار به طور جدی مطرح شده، اما دستگاه هایی که باید مسئولیت می پذیرفتند هنوز پای کار نیامده اند و قرار بود شرکتی تحت عنوان عمران کویر تاسیس شود که هنوز به نتیجه نرسیده است.
مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری کرمان با اشاره به برنامه ثبت جهانی بخشی از کویر لوت گفت: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان پیگیر آن است و در صورت ثبت به دلیل الزام آور بودن، رعایت استانداردها و وجود سازمان متولی حرکت خوبی در بهره برداری و حفظ کویر انجام خواهد شد.
وی بیان کرد: کویر در کمیسیون امنیتی استان به سه منطقه سبز، نارنجی و قرمز تقسیم بندی شده است که فعالیت و عبور و مرور افراد در آن بر همین اساس کنترل می شود.
همایی راد تعیین متولی و داشتن برنامه جامعه را دو نیاز ضروری برای توسعه کویر دانست و گفت: در این صورت رابطه دستگاه های مختلف در بخش دولتی، بخش خصوصی و مردم محلی با یکدیگر تنظیم می شود و در استان کرمان با کمترین مانع مواجه هستیم.
*الزامات توسعه و بهره مندی از مناطق کویری
مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری کرمان تاکید کرد: در برنامه توسعه کویر نباید به اقتصاد مردم محلی صدمه وارد شود و باید از کویر منتفع شوند.
این کارشناس کویر گفت: حفظ جمعیت موجود در حاشیه کویر با ایجاد فرصت های سرمایه گذاری و زیرساخت های اقتصادی به عنوان یک فاکتور و الزام بسیار مهم مطرح است و باید جمعیت در حاشیه کویر حفظ و افزایش پیدا کند و برای مهاجرت معکوس هدفگذاری کنیم.
وی با بیان اینکه در طرح توسعه کویر باید ظرفیت سازی های هدفمند و هوشمند داشته باشیم تصریح کرد: کویر در حوزه های فرهنگی، امنیتی و اقتصادی به عنوان فرصت مورد استفاده قرار بگیرد و باید به عنوان عقبه تمدن شرق آن را مجددا حفظ و احیا کنیم.
همایی راد گفت: باید به سمتی برویم که کویر خوداتکا شود بویژه خودکفایی دفاعی به عنوان فاکتور مهم در کویر در نظر گرفته شود و باید با داشته های کنونی که میراث جهانی و ملی است از کویر بهره برداری کنیم.
وی تاکید کرد: اگر از فرصت هایی که در کویر وجود دارد به خوبی شناخته و به درستی بهره برداری شود، کویر هیچ نیازی به بودجه نفت و دولت ندارد و یکی از ثروتمند ترین مناطق ایران خواهد شد.
مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری کرمان گفت: در کویر نیروهای امنیتی و انتظامی حضور و اشراف خوبی دارند و برگزاری اولترا ماراتن کویر در ضریب امنیت بسیار بالا نشان از وجود امنیت کامل در کویر دارد هرچند کویر در مسیر توسعه با تغییر برنامه امنیتی همراه است.
همایی راد بیان کرد: قبل از اینکه کویر را به دیگران معرفی کنیم باید نهاد های تخصصی و مراکز مطالعاتی و برنامه ریزی برنامه جامعی برای کویر طراحی کنند و بعد از آن کویر را به مردم کشور و جهان معرفی کنیم.
همایی راد تصریح کرد: مراکز مطالعاتی و برنامه ریزی برنامه جامعی برای کویر طراحی کنند تا رابطه اقتصاد، فرهنگ، محیط زیست، الزامات اجتماعی، توانمند سازی مردم محلی و الزامات و تعهدات جهانی در یک مجموعه هماهنگ دیده شود.
وی افزود: طبیعتا در برنامه جامع امنیت و توسعه پایدارمناطق کویری باید ملاحظات مختلف ژئومورفولوژی، ژئو هیدرولوژی (آب شناسی)، ژئودموگرافی (جمعیت شناسی)، ژئواکونومی(اقتصادی)، و نهایتا بررسی های ژئوپلتیک با حساسیت انجام پذیرفته و این گوهر گرانبها حفظ و مورد بهره برداری قرار گیرد.
همایی راد گفت: به یاد داشته باشیم که الماس کویرهای جهان نباید به دست افراد نا اهل و نابلد سپرده شود و این میراث جهانی در مسیر توسعه آسیب ببیند.